काठमाडौं, जेष्ठ १३ – ड्युक विश्वविद्यालय (अमेरिका) र त्रिभुवन विश्वविद्यालयअन्तर्गतको इन्स्टिच्युट अफ इन्जिनियरिङ (IOE) का विद्यार्थीहरूले भूकम्प प्रारम्भिक चेतावनी प्रणाली (Earthquake Early Warning – EEW) विषयमा वर्षभर गरिएको अनुसन्धान सार्वजनिक गरेका छन्।

काठमाडौंको होटल हिमालयमा २०८२ जेष्ठ ९ गते शुक्रबार आयोजित संगोष्ठीमा प्रस्तुत उक्त अनुसन्धानले प्रविधि, सामाजिक विज्ञान, नीति निर्माण, डाटा विज्ञान, भूकम्प इन्जिनियरिङ र भूगर्भशास्त्रजस्ता क्षेत्रबीच सहकार्य अपरिहार्य रहेको देखाएको छ। विद्यार्थीहरूले "ठ्याक्कै चेतावनी दिने प्रणाली भए पनि यदि नीति र जनचेतना नपुगे प्रभावहीन हुन्छ" भन्ने निष्कर्ष प्रस्तुत गरे।

ड्युक विश्वविद्यालयका प्रा. डा. हेनरी ग्याभिनले भने, “भूकम्प पूर्व चेतावनी प्रणालीसम्बन्धी अध्ययन अत्यन्तै महत्वपूर्ण छ र यो विषय नीति-निर्माण तहमा स्पष्ट रूपमा उल्लेख हुनु जरुरी छ ताकि विपद् जोखिम न्यूनीकरणमा प्रभावकारी पहल गर्न सकियोस्।”

परियोजनाका विद्यार्थी संयोजक इन्जिनियर सागर खनालले बताए, “IOE र ड्युक विश्वविद्यालयबीचको सहकार्य हामी विद्यार्थीहरूका लागि अनुसन्धानको उत्कृष्ट अवसर बन्यो।”

काठमाडौं जियो ल्याब (ktmgeolab.org) ड्युक र IOE बीचको सन् २०१९ को समझदारी (MOU) अनुसार स्थापना गरिएको हो। यसको उद्देश्य EEW प्रणालीमा विद्यार्थीहरूलाई अभ्यास र अनुसन्धानमार्फत सक्षम बनाउनु हो। कार्यक्रम पूर्ण रूपमा विद्यार्थीहरूद्वारा व्यवस्थापन गरिन्छ भने प्राध्यापकहरूले मार्गदर्शन गर्छन्।

यो संगोष्ठी विद्यार्थी अनुसन्धान पोस्टर प्रस्तुतिको चौथो संस्करण थियो, जसमा विज्ञ, विद्यार्थी र जिज्ञासुहरूले सहभागी भई EEW को सम्भाव्यता र कार्यान्वयनबारे प्रत्यक्ष संवाद गरेका थिए।
काठमाडौं जियो ल्याबद्वारा आयोजित यस संगोष्ठीका केही प्रमुख चुनौतीहरू निम्नानुसार थिए:

१. अन्तरविषयगत समन्वयको जटिलता

EEW (Earthquake Early Warning) प्रणाली प्रविधि मात्र होइन, भूगर्भशास्त्र, सामाजिक विज्ञान, नीति निर्माण, र जनसञ्चारसमेत जोडिने विषय हो। यी विविध क्षेत्रका विद्यार्थी र विज्ञहरूबीच समन्वय र साझा भाषा विकास गर्नु सबैभन्दा ठूलो चुनौती बन्यो।

२. नीतिगत अस्पष्टता र सरकारी सहकार्यको अभाव

विद्यार्थीहरूको अनुसन्धानले राम्रो सम्भावना देखाए पनि नेपालको नीति तहमा EEW को स्थान अझै अस्पष्ट छ। सरकारी निकायहरूसँग ठोस सहकार्य र प्राविधिक सहयोग अभावले अनुसन्धानको व्यवहारिक कार्यान्वयनमा अवरोध पुग्न सक्ने चिन्ता उठाइएको थियो।

३. प्रविधि पहुँच र पूर्वाधार सीमितता

IoT (Internet of Things), सेन्सर नेटवर्क र रियल टाइम डाटा प्रणालीहरू EEW को मेरुदण्ड हुन्। यस्ता प्रविधिको लागत, पहुँच र स्थायित्व नेपालजस्तो विकासोन्मुख मुलुकमा चुनौतीपूर्ण हुन्छ।

४. जनचेतना र सामाजिक स्वीकृति अभाव

तत्काल चेतावनी पाउँदा सर्वसाधारणले कसरी प्रतिक्रिया दिने भन्ने प्रश्न अझै स्पष्ट छैन। यदि चेतावनी प्रणाली सन्देश दिन सक्षम भए पनि जनतामा त्यसबारे जानकारी र विश्वास नहुँदा त्यो प्रभावहीन हुनसक्छ।

५. शैक्षिक तालमेल र स्रोत व्यवस्थापन

IOE र ड्युक विश्वविद्यालयबीचको सहकार्य विद्यार्थी केन्द्रित भए पनि यसलाई दीगो बनाउन निरन्तर स्रोत, तालिम, र सहजीकरण आवश्यक हुन्छ। विद्यार्थीहरूले नै सबै व्यवस्थापन गर्नु परेकाले कार्यक्रम सञ्चालनमा समय व्यवस्थापन र प्रशासनिक चुनौतीहरू थिए।