हुम्ला, असार १८ गते । नेपाल–चीन अन्तर्राष्ट्रिय सीमाको सबैभन्दा पहिलो औपचारिक चिह्न मानिने १ नम्बर सीमा स्तम्भ (Border Pillar No. 1) अवस्थित हुम्ला जिल्लाको नाम्खा गाउँपालिका क्षेत्र अहिले सुरक्षा गतिविधिको दृष्टिले उच्च सतर्कताको केन्द्र बनेको छ। नेपाल प्रहरीले यहाँ हालै गस्ती गतिविधि थप सघन बनाउँदै, राष्ट्रिय सीमा सुरक्षाको प्रथम मोर्चामा आफ्नो उपस्थिति मजबुत बनाएको छ।

सीमा सुरक्षाको आधारबिन्दु : १ नम्बर स्तम्भ

नेपाल–चीन सीमामा करिब १२० भन्दा बढी सीमा स्तम्भहरू रहेका छन्, तर १ नम्बर स्तम्भ नेपालको भू-राजनीतिक दृष्टिले अत्यन्त संवेदनशील र ऐतिहासिक दृष्टिले महत्वपूर्ण मानिन्छ।

यो स्तम्भ हिल्सा नाका नजिकै रहेको छ, जहाँबाट तिब्बतको तकलाकोट (पुरानो पूर्वराजमार्ग) सिधै देखिन्छ। सीमा स्तम्भको निगरानीमा कुनै कमजोरी राष्ट्रको सीमा सुरक्षामै प्रश्न उठाउने विषय हुने भएकाले हाल यहाँ अत्यन्त सूक्ष्म गस्ती प्रणाली लागू गरिएको छ।

नेपाल प्रहरीको रणनीतिक गस्ती

हुम्ला जिल्ला प्रहरी कार्यालय र नाम्खा प्रहरी चौकी अन्तर्गत परिचालित सुरक्षा टोलीहरू अहिले दैनिक नियमित गस्ती, पैदल टोली गस्ती, र स्थानीय समुदायसँगको समन्वयकारी निगरानीमा खटिएका छन्।

गस्ती टोलीहरूमा प्रहरी हवल्दारको नेतृत्वमा ५–७ जनाको टिम,

स्थानीय भौगोलिक अवस्थालाई मध्यनजर गर्दै सामरिक बिन्दुहरूमा स्थायी निगरानी,

कठिन भूगोलका कारण मोटरबाटो नभएको ठाउँमा घोडा वा पैदलमार्ग प्रयोग।

सशस्त्र प्रहरी र संयुक्त अभियान 

नेपाल प्रहरीसँगै सशस्त्र प्रहरी बल (APF) को टोलीले पनि संयुक्त गस्ती गर्दै आएको छ। दुई सुरक्षा निकायबीच सूचना आदानप्रदान र तालमेलका साथ निगरानी संयन्त्र अझ सुदृढ बनाइएको छ।

विशेषगरी कोशी, टाख, लिमी र यारी गाउँहरू आसपासका क्षेत्रमा गस्ती र संवाद कार्यक्रम भइरहेकाे बताइन्छ । 

सीमा क्षेत्रमा सुरक्षा चुनौती र अवरोध

हिल्सा क्षेत्रमा विशेषगरी चोरी पैठारी, अवैध आवागमन, मानव ओसारपसार र सामान तस्करीका प्रयासहरू समय–समयमा देखिँदै आएका छन्।

यद्यपि नेपाल प्रहरीले स्थानीयवासी, वडाध्यक्षहरू तथा सीमा सुरक्षा समितिसँग समन्वय गरेर समस्या पहिचान र निवारणको योजना अघि बढाएको छ।

स्राेतका अनुसार, “अहिले १ नम्बर स्तम्भ क्षेत्रमा कुनै किसिमको अवैध गतिविधि छैन, तर सतर्कता उच्चतम तहमा राखिएको छ।”

चीनसँग नियमित समन्वय

नेपाल–चीनबीचको सीमा सुरक्षामा दुई देशका सुरक्षा संयन्त्रबीच समय–समयमा ‘Border Security Meeting’ गरिन्छ।

चिनियाँ सीमा प्रहरी (Border Defense Bureau) सँग सहकार्य गरी स्तम्भहरूको अवस्था, मर्मत, तथा सम्भावित समस्यामा दुईपक्षीय सहमति अनुसार समाधान गरिन्छ।

नेपालका तर्फबाट गृह मन्त्रालय, प्रहरी महानिरीक्षक कार्यालय, र सशस्त्र प्रहरी बल मार्फत समन्वय गरिँदै आएको छ।

स्थानीय सहभागिता : सुरक्षाको मेरुदण्ड

हिल्सा क्षेत्र आसपासका स्थानीय नागरिकहरू सीमा सुरक्षामा ‘आँखा र कान’ को भूमिकामा छन्। प्रहरीसँग समन्वय गरी सूचना दिने, अनौठा गतिविधि देखेमा खबर गर्ने, र सिमा स्तम्भको संरक्षणमा भूमिका खेल्ने परम्परा स्थानीयमा विकसित हुँदै गएको छ।

प्रहरी चौकीले विद्यालय र समुदायमा सीमा सचेतना कार्यक्रमहरू सञ्चालन गरेर युवाहरूलाई सुरक्षा अभियानमा संलग्न गराइरहेको छ।

निष्कर्ष

नेपाल–चीन सीमाको प्रवेशद्वार मानिने १ नम्बर सीमा स्तम्भ क्षेत्रमा नेपाल प्रहरीले देखाएको सक्रियता केवल भौगोलिक निगरानी मात्र होइन, राष्ट्रिय स्वाभिमानको प्रश्न पनि हो।

हिमाली चुनौतीका बाबजुद नेपाल प्रहरीको समर्पण र स्थायी उपस्थिति एक उदाहरणीय अभ्यासका रूपमा देखिएको छ। गस्ती, समन्वय, र प्रविधिको माध्यमबाट यस्तो संवेदनशील सीमाक्षेत्रमा सुरक्षा सुनिश्चित गर्नु नेपाल राज्यको दृढता र प्रतिबद्धताको स्पष्ट संकेत हो।

(तस्बिर : नेपाल प्रहरी)