२०८२ असार २२, ललितपुर । नेपालमा बसोबास गर्ने तिब्बती शरणार्थी समुदायले १४औं दलाई लामाको ९०औं जन्मोत्सव (ग्यालवाङ छेङचुगको त्सेछो) भव्यताका साथ ललितपुरको एकान्तकुनामा मनाएको छ। २०२५ जुलाई ६ (बिक्रम सम्बत २०८२ असार २२) गतेको यो विशेष अवसरमा नेपाली समयअनुसार बिहानैदेखि सुरु भएको कार्यक्रममा विभिन्न धार्मिक, सांस्कृतिक तथा परम्परागत गतिविधिहरू सम्पन्न गरियो।

कार्यक्रमको प्रारम्भ तिब्बती लामाहरूको विशेष पूजाअर्चनाबाट भयो। लामाहरूले लामो समयसम्म गुरु योग, लोसरको गाथा तथा प्रार्थनामूलक मन्त्र पाठ गरेका थिए। यिनै पूजापछि उपस्थित भक्तजनले दलाई लामाको दीर्घायु, स्वास्थ्य र विश्वशान्तिको कामना गर्दै दीप प्रज्वलन तथा तिब्बती थाङ्का चित्रको पूजा गरेका थिए।

सांस्कृतिक अङ्गका रूपमा तामाङ, शेर्पा र तिब्बती समुदायका कलाकारहरूले परम्परागत नृत्य र भजन प्रस्तुत गरे। कार्यक्रममा सहभागीहरूमध्ये महिला तथा बालबालिकाहरू विशेष रूपमा तिब्बती पोशाकमा सजिएर आएका थिए। स्थानीय शरणार्थी शिविरबाट सयौंको संख्यामा तिब्बती नागरिक तथा तिब्बती बौद्ध परम्पराका अनुयायी सहभागी थिए।

यस वर्षको दलाई लामाको जन्मोत्सव “करुणा, अहिंसा र अन्तरधार्मिक सहिष्णुता” भन्ने मूल नाराका साथ मनाइएको थियो। कार्यक्रमका एक आयोजकले बताएअनुसार-“दलाई लामाको योगदान त केवल तिब्बती बौद्ध परम्परासम्म सीमित छैन, उहाँ मानवता र विश्वशान्तिका लागि एक प्रेरणादायी व्यक्तित्व हुनुहुन्छ। हामी हरेक वर्ष उहाँको जन्मोत्सवलाई धर्म, संस्कृति र हाम्रो अस्तित्वको प्रतीकका रूपमा मनाउँछौं।”

कार्यक्रममा राजनीतिक कोणबाट कुनै पनि नेपाली दल वा सरकारी प्रतिनिधि सहभागी नभए पनि नेपालस्थि राजदूतावासका प्रतिनिधिहरू, पूर्वतिब्बती निर्वासित सरकारका समर्थक, अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाका पर्यवेक्षक र केही मानवअधिकार अभियन्ताहरूको उपस्थिति देखिएको थियो।

🏕️ नेपालका प्रमुख तिब्बती शरणार्थी शिविरहरू

१) जावलाखेल शिविर (Jawalakhel, Lalitpur)

• स्थापित: सन् १९६०

• प्रसिद्ध हस्तकला केन्द्र (Tibetan Carpet Center)

• राजधानीमा सबैभन्दा पुरानो शिविर

२) स्वयम्भू (Tinchuli) शिविर, काठमाडौं

• मुख्य रूपमा व्यापारी र हस्तकला व्यवसायमा संलग्न

• बौद्धनाथ क्षेत्र नजिकको धार्मिक महत्त्वको स्थान

३) एकान्तकुना शिविर, ललितपुर

• धार्मिक र सामाजिक गतिविधिका लागि सक्रिय केन्द्र

• हालै दलाई लामाको जन्मोत्सव यहीँ मनाइएको

४) छोभार शिविर, काठमाडौं

• दक्षिण काठमाडौंस्थित

• बौद्ध धर्म अध्ययन केन्द्रसमेत सञ्चालन

५) सिमलचौर शिविर, पोखरा

• पोखराको प्रसिद्ध लेकसाइड नजिक

• सन् १९६० को दशकमा स्थापना

• हस्तकला उत्पादन र पर्यटनसँग जोडिएको

६) हेम्जा शिविर, कास्की (पोखरा)

• पोखराको उत्तरतर्फ, स्थायी वासस्थान

• कृषि र पशुपालनमा संलग्न

७) टाशी पाखेल शिविर, स्याङ्जा

• ग्रामीण शिविर

• धार्मिक शिक्षा, हस्तकला

८) पाल्चोक शिविर, लमजुङ

• सानो आकारको शिविर

• परम्परागत तिब्बती जीवनशैली कायम

९) तेत्तीस माइल शिविर, बाराको सिमानामा

• झापा/बारा तर्फ भारत–नेपाल सीमा नजिक

• व्यापारिक गतिविधिमा सक्रिय

१०) इलाम/दमक आसपास

• बस्तीका रूपमा छैन तर केही समूहगत बसोबास रहेको

👥 तिब्बती शरणार्थीको जनसंख्या (२०२५/२०८२ अनुसार अनुमान)

नोट: आधिकारिक तथ्यांक सार्वजनिक गरिँदैन, र अदर्ता शरणार्थीहरूको अवस्था अनिश्चित छ।

नेपालमा औपचारिक रूपमा तिब्बती शरणार्थीको मान्यता नभए पनि करिब २० हजारभन्दा बढी तिब्बती शरणार्थीहरू विभिन्न शिविर तथा शहरहरूमा बसोबास गर्दै आएका छन्। नेपाल सरकारले उनीहरूलाई कुनै किसिमको राजनीतिक गतिविधि गर्न नदिने नीति अपनाएको भए पनि धार्मिक र सांस्कृतिक कार्यक्रमहरूमा सहनशीलता देखाउँदै आएको छ। यद्यपि विगत केही वर्षदेखि चीनको दबाबका कारण दलाई लामासँग सम्बन्धित सार्वजनिक कार्यक्रमहरू घट्दै गएका थिए।

तर एकान्तकुनामा सम्पन्न भएको यो कार्यक्रमले तिब्बती शरणार्थी समुदायको सांस्कृतिक र धार्मिक पहिचानको अभिव्यक्तिको रूपमा ठुलो सन्देश दिएको छ। कार्यक्रममा सहभागी एक वृद्ध तिब्बती शरणार्थीले भावुक हुँदै भने-“हामीलाई जन्मभूमि छैन, तर धर्म र गुरुप्रति समर्पण अझै बाँकी छ। हामी जहाँ भए पनि दलाई लामाको दीर्घायुको कामना गर्नेछौं।”

कार्यक्रमको अन्त्यमा सहभागीहरूलाई पारम्परिक तिब्बती भोजन–तुक्पा, मोमोजस्ता परिकारहरू खुवाइएको थियो। साथै बालबालिकाहरूको लागि चित्रकला तथा लेख प्रतियोगिता समेत आयोजना गरिएको थियो।

स्मरण रहोस्, १४औं दलाई लामा टेन्जिन ग्यात्सोले आफ्नो जीवनभर शान्ति, धार्मिक सहिष्णुता र तिब्बती स्वायत्तताको पक्षमा आवाज उठाउँदै आएका छन् । सन् १९८९  मा उनले नोबेल शान्ति पुरस्कार प्राप्त गरेका थिए । अहिले ९०औं वर्ष पार गर्दै गर्दा उनको स्वास्थ्य सामान्य रहेको र भारतको धर्मशालामा बसोबास गरिरहेका छन् । 

नेपालका तिब्बती शरणार्थीहरूको दृष्टिकोणमा दलाई लामा केवल धार्मिक गुरु मात्र नभई, उनीहरूको अस्तित्वको मेरुदण्ड हुन्। त्यसैले हरेक वर्ष उनको जन्मदिन तिनीहरूका लागि विशेष भावनात्मक र सांस्कृतिक महत्त्वको दिन हो।