२०८२ असार ११ गते, काठमाडाैं ।  हालैका दिनमा ईरानमाथि गरिएको एक सैन्य आक्रमणले विश्वभरि सैन्य प्रविधिमा फेरि एउटा बहस चलाएको छ। आक्रमणमा प्रयोग गरिएको स्टेल्थ विमानले संसारका सबैजसो राडार प्रणालीलाई छल्दै आकाशमा अदृश्य भएर आक्रमण सम्पन्न गरेको बताइएको छ। यो विमान कुनै साधारण यन्त्र होइन — यो ‘शिकारी चील’ अर्थात् Peregrine Falcon को संरचनामा आधारित, हालसम्मकै सबैभन्दा गोप्य र महँगो मानिएको स्टेल्थ फाइटर हो।

★ मूल्य झण्डै दुई अर्ब डलर !

यो अत्याधुनिक स्टेल्थ विमानको निर्माण लागत करिब २ अर्ब अमेरिकी डलर रहेको विभिन्न सैन्य स्रोतहरूबाट जानकारी आएको छ। यो मूल्यले यसलाई हालसम्म निर्माण भएका सबै सैन्य जहाजहरूमध्ये सर्वाधिक महँगोको श्रेणीमा पुर्याएको छ।

स्टेल्थ विमानहरू सामान्यतः राडार-प्रतिरोधी विशेष सामग्री र बनावटले ढाकिएको हुन्छन्, तर यो विमानमा प्रयोग भएको प्रविधि अझ धेरै उन्नत छ। यस विमानको सतहले राडार सिग्नलहरू सोस्ने र छरिने (absorb and deflect) प्रविधि अपनाएको छ, जसले गर्दा आधुनिक राडार प्रणालीले पनि यसको उपस्थिति थाहा पाउन सक्दैन।

★ चीलको शरीरजस्तै रफ्तार र सन्तुलन

विमानको बनावट हेर्दा, यो Peregrine Falcon — संसारकै सबैभन्दा छिटो उड्ने चराको आकृतिमा डिजाइन गरिएको देखिन्छ। यो आकारले विमानलाई अत्यन्त वायुगतिकीय (aerodynamic) बनाएको छ, जसले गर्दा यो सुपरसोनिक गतिमा स्थायीत्वका साथ यात्रा गर्न सक्छ।

चीलजस्तै वक्र पङ्ख र शरीरको आकृति यस विमानलाई अन्य कुनै पनि विमानभन्दा कम ध्वनि, कम इन्धन खपत र अत्यधिक गुप्त उडान क्षमता प्रदान गर्छ।

★ गोप्यता यस्तो कि राडारले समेत देख्दैन !

स्टेल्थ विमानहरू सामान्यतः राडार-प्रतिरोधी विशेष सामग्री र बनावटले ढाकिएको हुन्छन्, तर यो विमानमा प्रयोग भएको प्रविधि अझ धेरै उन्नत छ। यस विमानको सतहले राडार सिग्नलहरू सोस्ने र छरिने (absorb and deflect) प्रविधि अपनाएको छ, जसले गर्दा आधुनिक राडार प्रणालीले पनि यसको उपस्थिति थाहा पाउन सक्दैन।

विशेष सैन्य विश्लेषकहरूका अनुसार, यो विमान महादेशपार यात्रा गर्दा समेत “invisible path” मा उड्छ — अर्थात् उपग्रह र राडार दुवैबाट पूर्णतः लुकेको हुन्छ।

★ सवारी होइन, ‘उड्ने रोबोट’

यो विमानमा मानव चालक उपस्थित हुने वा नहुने भन्ने विषय अझै स्पष्ट पारिएको छैन। तर, स्रोतहरूले जनाएअनुसार, यस विमानमा कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) र स्वचालित निर्णय क्षमता रहेको छ, जसले आपत्‌कालीन अवस्थाहरूमा पाइलटको बिना नै मिशन पूरा गर्न सक्ने क्षमता प्रदान गर्छ।

यसले गर्दा विश्लेषकहरू यो विमानलाई ‘Flying Autonomous Combat Intelligence System’ भनेर समेत वर्णन गर्न थालेका छन्। कुनै विमानमाथि यस्तो उपमा पहिलोपटक प्रयोग भएको हो।

★ प्रयोगकर्ताको नाम सार्वजनिक छैन

हालसालैको ईरान आक्रमणमा प्रयोग गरिएको भनिएको यो विमान कुन देशको हो भन्ने औपचारिक पुष्टि नभए पनि सैन्य रणनीतिक विश्लेषकहरूले अमेरिका वा इजरायलतर्फ औँला सोझ्याएका छन्। दुवै देशसँग उच्च स्तरको स्टेल्थ प्रविधि र AI आधारित ड्रोन प्रणाली छन्। तर, यसपटक प्रयोग गरिएको विमानको डिज़ाइन, गति र क्षमताले अमेरिका र इजरायलको विद्यमान स्टेल्थ प्रणालीभन्दा धेरै उन्नत भएको देखिएको छ।

★ नयाँ सैन्य दौड सुरु ?

विशेषज्ञहरू यस घटनालाई “सैन्य प्रविधिको पाँचौं पुस्ता” को आरम्भको रूपमा हेरिरहेका छन्। चीन, रूस, अमेरिका, इजरायल लगायतका शक्तिशाली देशहरू अब यस्ता स्टेल्थ प्रणालीको उत्तर खोज्न बाध्य हुनेछन्। त्यसैले यो विमान केवल एउटा आक्रमणकारी यन्त्र नभएर, अबको विश्व सैन्य रणनीतिमा क्रान्तिकारी मोड ल्याउने उपकरण बनेको छ।

निष्कर्षः

ईरानमाथिको आक्रमणबाट प्रकट भएको यो रहस्यमयी स्टेल्थ विमानले मानव इतिहासकै उडन्ते यन्त्रहरूको परिभाषा नै बदलिदिएको छ। यदि यो विमान सक्रिय रूपमा उत्पादनमा छ भने, आगामी दशकहरूमा युद्धको स्वरूप नै पूर्णतः बदलिनेछ- जहाँ आँखाले मात्र होइन, प्रविधिले समेत केही देख्न नसक्ने नयाँ लडाइँको युग सुरु हुनेछ।

(स्रोतः सैन्य विश्लेषण रिपोर्टहरू, अन्तर्राष्ट्रिय रक्षा जर्नलहरू, उड्डयन विशेषज्ञहरूको टिप्पणी)