साउनको घाम तातिरहेको थियो, नारायणघाट–नागढुङ्गा खण्डको मोड–घुम्तीमा ट्रक र बसको आवाज एकअर्कामा मिसिँदै थियो। यत्तिकै, चराैंदीमा सडक छेउको एउटा सानो इलेक्ट्रिक बक्स नजिकका दुई स्थानीय युवकले केहीबेर ‘हरियो बटन’ थिचे। केही सेकेन्डमै, कुरिनटारस्थित सशस्त्र प्रहरी बल, नेपाल विपत् व्यवस्थापन तालिम शिक्षालयमा सायरन बज्यो—एक जीवन रक्षाको सन्देशसहित।

यो कुनै फिल्मको दृश्य होइन। सडक दुर्घटनाबारे तत्काल सूचना प्रवाहका लागि चितवनको भरतपुर–२९ सिमलताल र धादिङको वेनीघाट रोराङ–७ चराैंदीमा सशस्त्र प्रहरी बलकाे सक्रियतामा  जडान गरिएको अत्याधुनिक Internet of Things (IoT) डिभाइसको कार्यविधि हो।

प्रविधि र प्रहरीको सहकार्य

सशस्त्र प्रहरी बल, नेपाल र लुना जिपिएस कम्पनीको साझेदारीमा, दुर्घटना सम्भावित दुई बिन्दुमा हाल यो प्रणाली सुरु गरिएको हो। अवधारणा सरल छ-कुनै घटना वा दुर्घटना देख्ने मानिसले डिभाइसको हरियो बटन १० सेकेन्डसम्म थिच्ने। त्यसबेलामा लोकेशनसहितको सूचना तुरुन्तै कुरिनटारस्थित सशस्त्र प्रहरी बल नेपालकाे विपत् व्यवस्थापन तालिम शिक्षालयमा पुग्नेछ, र उद्धार टोली तत्कालै परिचालन हुनेछ।

सिस्टमलाई प्रभावकारी बनाउन तालिम शिक्षालयले स्थानीयलाई प्रयोगबारे मात्र जानकारी दिएको छैन, व्यवहारिक तालिम पनि दिएको छ-किनकि दुर्घटनाको बेलामा प्रत्येक सेकेन्ड अमूल्य हुन्छ।

अब मोबाइलमै ‘SOS’

यो मात्र होइन, नारायणघाट–नागढुङ्गा खण्डमा बस्ने वा यात्रामा रहेका व्यक्तिले आफ्नो मोबाइलमा लुना जिपिएस एप डाउनलोड गरेर पनि सूचना पठाउन सक्छन्। एपमा रहेको ‘SOS’ बटन थिच्दा—एम्बुलेन्स, बाढी–पहिरो, आगलागी र सडक दुर्घटना जस्ता चार विकल्प देखिन्छन्।
कुन प्रकृतिको विपत्ति हो भन्ने छनोट गरेपछि, जानकारी पठाउने व्यक्तिको विवरणसहित तुरुन्तै तालिम शिक्षालयमा सूचना पुग्नेछ। एपको विशेषता के हो भने-यो अफलाइन मोडमा पनि काम गर्छ, जसले नेटवर्क नहुँदा पनि उद्धारसम्बन्धी सूचना पठाउन सम्भव बनाउँछ।

मानिसको कथा, प्रविधिको प्रभाव

चराैंदीका एक स्थानीय युवाले भने, “पहिले दुर्घटना हुँदा प्रहरीलाई खबर गर्न आधा घण्टा लाग्थ्यो, अब १० सेकेन्डमै सूचना पुग्छ। कहिलेकाहीँ छाेटाे समयकाे सन्देशले अमूल्य जीवन बचाउँछ।”
त्यस्तै, सिमलतालका एक व्यापारी भन्छन्- याे प्रणालीले सडकमा यात्रा गर्नेहरूलाई मानसिक सुरक्षाको भरोसा दिएको छ।

आगामी योजना

सशस्त्र प्रहरी बलका अनुसार, प्रारम्भिक चरणमा दुई बिन्दुमा जडान गरिएको यो प्रविधि परीक्षण सफल भएमा नारायणघाट–नागढुङ्गा खण्डका अरू संवेदनशील स्थानहरूमा विस्तार गरिनेछ। दीर्घकालमा, नेपालका अन्य राजमार्ग र जोखिमयुक्त क्षेत्रमा पनि यो प्रणाली ल्याउने लक्ष्य छ।

यो १० सेकेन्डको ‘हरियो बटन’ र मोबाइलको ‘SOS’-सडकमा हरेक यात्रुको अदृश्य संरक्षक बन्ने दिशामा पहिलो कदम हो। प्राविधिक समाधान र मानवीय संवेदनशीलताको यो संयोजनले दुर्घटना सूचना प्रवाहको पुरानो ढिलाइलाई हटाउँदै, “तत्काल उद्धार” सम्भव बनाउने अपेक्षा गरिएको छ।