नेपालको शासन प्रणाली र सार्वजनिक सेवा क्षेत्र यतिबेला एउटा अदृश्य तर प्रचण्ड प्रभावशाली रोगले ग्रसित छ- त्यो हो "सेटिङ संस्कृति"। यो संस्कृति आज सरकारी नियुक्तिदेखि अदालतका फैसला, बजेट बाँडफाँडदेखि ठेक्का ठुलोठालुलाई, प्रहरी सरुवा–बढुवादेखि मिडिया–राजनीति सम्बन्धसम्म, हरेक तहमा मौन तर घातक रुपमा फैलिएको छ।

तर प्रश्न उठ्छ :
यो सेटिङ संस्कृति के हो ? यसले हाम्रो समाजमा के असर पारेको छ ? र यसको पर्दाफास कसरी गर्न सकिन्छ ?

🔍 सेटिङ संस्कृति : प्रणालीमा गडबडी भर्ने प्रवृत्ति

इतिहासमा पनि भ्रष्ट संस्कृतिको जरा आम जनताको विवेक र प्रतिरोधले उखेलेका छन्। आज आवश्यकता छ - निर्भीक पत्रकारिताचेत, नशील नागरिकता, र पारदर्शिता र न्यायप्रति प्रतिबद्ध नेतृत्वको।

यदि हामी मौन बस्यौं भने भोलि हाम्रै सन्तानले भोग्नेछन् : अवसरविहीन समाज, विभाजित राज्य र निराश भविष्य।

"सेटिङ" भन्नाले परम्परागत प्रक्रिया, मापदण्ड वा कानूनलाई बाइपास गरेर मनलाग्दी ढंगले निर्णय गर्ने, नीति बनाउने वा शक्तिको दुरूपयोग गर्ने प्रवृत्तिलाई जनाइन्छ।

– कोही अदालतको फैसला प्रभावित गर्न न्यायाधीशसँग सेटिङ गर्छ,
– कोही ठेक्कापट्टा पाउन मन्त्री–सचिवसँग सेटिङ गर्छ,
– कोही नोकरी वा सरुवा लागि दलालसँग सेटिङ गर्छ,
– अनि कोही सञ्चार माध्यममै पैसा हालेर ‘न्यूज सेटिङ’ गर्छ।

यसरी योग्यता होइन, पहुँच र सौदाबाजी निर्णायक हुन्छ। यस्तो संरचना अपारदर्शी, अनुशासनहीन र अनैतिक हुन्छ — जसको अन्त्य सधैं न्याय, सुशासन र लोकसेवाको पराजयमा हुन्छ।

🧠 सेटिङ संस्कृति किन खतरनाक छ ?
१. संविधान र कानूनी मूल्यहरूलाई विफल बनाउँछ
– पदमा पहुँच पहुँचवालाको, नीतिमा प्रभाव प्रभावशालीको मात्र हुन्छ।
२. जनताको विश्वास भत्किन्छ
– "मेरो पनि पालो आउँछ" भन्ने भरोसा मर्दै जान्छ।
३. प्रतिस्पर्धा होइन, ‘कमिसन र कोटा’ संस्कृति हावी हुन्छ
– जसले योग्य र सक्षमलाई अवसरबाट बन्चित गर्छ।
४. राज्य सिण्डिकेटमा रुपान्तरण हुन्छ
– जताततै गुट, भागबण्डा, भागिदार र दलालीको हावी।

🛠 सेटिङको पर्दाफास कसरी गर्ने ?
१. सार्वजनिक दस्तावेज र सूचनाको प्रयोग
– सूचना माग्ने, सार्वजनिक निकायहरूको निर्णय प्रक्रिया खोज्ने,
– नियुक्ति, ठेक्का, बजेट र नीतिमा कसरी निर्णय भयो भन्ने तथ्य उजागर गर्ने।

२. जसले सेटिङ गर्छ, उसको नाम लिएर उजागर गर्ने
– अनाम/अज्ञात 'सूत्र' होइन, ठोस आधारसहित व्यक्तिका नाम र हैसियत खुलाउने।
– "हिम्मत छ भने नाम लिउ" भन्ने सेटिङवालाकै घमण्ड तोड्ने।

३. जनसञ्चार माध्यमले खबरदारीको भूमिका निर्वाह गर्ने
– समाचार बेच्ने होइन, ‘सञ्चार’ गर्ने माध्यम बन्ने।
– सेटिङ खुलाउने पत्रकारिता (Investigative Journalism) लाई प्रोत्साहन।

४. नागरिक समाज र सचेत युवाको दबाब

– कुनै नियुक्ति वा निर्णय सेटिङका आधारमा भएमा #ExposeSetting जस्ता अभियान चलाउने।
– यस्ता काममा संलग्नहरूलाई सार्वजनिक प्रश्नको सामना गराउने।

५. नयाँ पुस्तामा नीति र नैतिकताको चेतना जगाउने

– "घुस नखानेलाई मुर्ख भन्ने" सोच परिवर्तन गर्ने।
– विद्यालयदेखि विश्वविद्यालयसम्म 'नैतिक नेतृत्व' को शिक्षा र अभ्यास आवश्यक।

📢 निष्कर्ष : मौन बस्ने कि प्रतिवाद गर्ने ?

सेटिङ संस्कृति विरुद्धको संघर्ष सजिलो छैन। किनभने यसका लाभार्थीहरू उच्च तहमा छन्-मन्त्री, सचिव, न्यायाधीश, व्यापारी, सञ्चारकर्मी वा ‘पावर ब्रोकर’। उनीहरू सत्ताको छायाँमा बसेर नियम बनाउँछन्, भङ्ग गर्छन् र फेरि सेटिङमार्फत् आफैंलाई लाभान्वित गर्छन्।

तर त्यसकाे अर्थ यो संस्कृति पराजित गर्न सकिन्न भन्ने होइन। इतिहासमा पनि भ्रष्ट संस्कृतिको जरा आम जनताको विवेक र प्रतिरोधले उखेलेका छन्। आज आवश्यकता छ - निर्भीक पत्रकारिताचेत, नशील नागरिकता, र पारदर्शिता र न्यायप्रति प्रतिबद्ध नेतृत्वको।

यदि हामी मौन बस्यौं भने भोलि हाम्रै सन्तानले भोग्नेछन् : अवसरविहीन समाज, विभाजित राज्य र निराश भविष्य।

अब समय आएको छ सेटिङविरुद्धको सत्यको पक्षमा उभिने।

 साँघु न्यूज डटकम