नेपाल, भारत र चीनजस्ता दुई ठूला राष्ट्रहरूको बीचमा अवस्थित एक शान्तिप्रिय, प्राकृतिक सौन्दर्यले भरिएको, र सांस्कृतिक रूपमा समृद्ध मुलुक हो । यद्यपि नेपालको छिमेकीहरूसँग विशेष सम्बन्ध रहँदै आएको छ, अब समय आएको छ कि नेपालले तेस्रो देशहरू—अर्थात् भारत र चीनबाहेकका अन्य मित्रराष्ट्रहरूसँग पनि सहयोग विस्तार गरी दिगो र समावेशी विकासतर्फ अघि बढोस् ।
संयुक्त राज्य अमेरिका, जापान, दक्षिण कोरिया, अष्ट्रेलिया, जर्मनी, बेलायत, साथै खाडी मुलुकहरू—जस्तै कतार, युएई, साउदी अरेबिया आदि—ले शिक्षा, रोजगारी, ऊर्जाशक्ति, पूर्वाधार, प्रशासन, वातावरण संरक्षण र अन्य क्षेत्रमा नेपाललाई साथ दिन सक्छन् । यस निबन्धमा नेपालले सन् २०३० सम्म समृद्ध राष्ट्र बन्नका लागि तेस्रो देशहरूबाट कस्तो सहयोग प्राप्त गर्न सक्छ भन्ने विषयमा सरल रूपमा चर्चा गरिएको छ ।
१. पूर्वाधार विकास र विकास सहायता
कुनै पनि राष्ट्रको समृद्धिको आधार बलियो पूर्वाधार हो। जापान, अमेरिका, बेलायत जस्ता देशहरूले नेपालमा सडक, पुल, विमानस्थल, विद्युत् आयोजना, स्वास्थ्य सेवा, र शिक्षा क्षेत्रमा सहयोग पु¥याउँदै आएका छन्। उदाहरणका लागि, जापानले काठमाडौं र बाहिरी चक्रपथ निर्माण, विमानस्थल स्तरोन्नति, र जलविद्युत् परियोजनामा सहयोग गरेको छ ।
यस प्रकारको सहयोगले नेपालको भौतिक विकाससँगै दीर्घकालीन आर्थिक स्थायित्वमा पनि योगदान पु¥याउँछ।
२. व्यापार, लगानी र औद्योगिक विकास
तेस्रो देशहरूबाट नेपालमा आएको वैदेशिक लगानीले रोजगारी सिर्जना, प्रविधि हस्तान्तरण, र उत्पादनमा गुणस्तर सुधारमा सहयोग पु¥याएको छ। दक्षिण कोरिया, अष्ट्रेलिया, जर्मनी लगायत देशहरूले उत्पादन, पर्यटन तथा ऊर्जा क्षेत्रमा लगानी गरिरहेका छन्।
दक्षिण कोरियाले नेपाली युवालाई रोजगारी दिई सीप विकासमा पनि सघाउँदै आएको छ । यस प्रकारका लगानी र व्यापारले नेपाललाई आत्मनिर्भर र प्रतिस्पर्धी अर्थतन्त्र बनाउने लक्ष्यमा साथ पु¥याउँछ ।
३. शिक्षा र प्राविधिक सीप विकास
२०३० सम्म नेपालले ज्ञानमूलक समाज निर्माण गर्ने लक्ष्य राखेको छ । यसका लागि तेस्रो देशहरूसँगको सहकार्य अत्यन्त महत्वपूर्ण छ। अमेरिका, बेलायत, अष्ट्रेलिया, जर्मनी जस्ता देशहरूले नेपाली विद्यार्थीलाई छात्रवृत्तिद्वारा उच्च शिक्षा हासिल गर्न सहयोग गर्दै आएका छन् । साथै, जापान, स्वीजरल्याण्ड, दक्षिण कोरिया जस्ता मुलुकहरूले प्राविधिक तथा व्यावसायिक तालिम प्रदान गर्दै आएका छन्, जसले युवालाई घरेलु तथा वैदेशिक रोजगारीमा सहजीकरण गरिरहेको छ ।
४. जलविद्युत् र नवीकरणीय ऊर्जा विकास
नेपालमा जलस्रोतको प्रचुरता छ, जुन जलविद्युत् उत्पादनका लागि उपयुक्त छ । नर्वे, अष्ट्रिया, क्यानडालगायतका देशहरूले नेपाललाई प्रविधि, लगानी र दक्षता प्रदान गरेर जलविद्युत् उत्पादनमा साथ दिन सक्छन् ।
यसैगरी, डेनमार्क र स्वीडेन जस्ता देशहरूले मिथेन ग्यास र जैविक ऊर्जा प्रविधिको प्रयोगमा सहयोग गरी वातावरणमैत्री ऊर्जा उत्पादनमा नेपाललाई सघाउन सक्छन् ।
५. खाडी मुलुकहरूः रोजगारी र विप्रेषणमा योगदान
नेपालका लाखौँ युवा कतार, युएई, साउदी अरेबिया, कुवेत लगायत खाडी राष्ट्रहरूमा कार्यरत छन्। तिनबाट प्राप्त हुने विप्रेषणले नेपालको अर्थतन्त्रमा ठूलो भूमिका खेलेको छ ।
यी राष्ट्रहरूसँग सहकार्य गर्दै नेपालले : सुरक्षित र कानुनी रूपमा वैदेशिक रोजगार सुनिश्चित गर्न,
प्रस्थानपूर्व सीप तालिम प्रदान गर्न,
फर्केका कामदारको पुनस्र्थापनामा सहयोग गर्न सक्छ।
यो सहयोग केवल आर्थिक होइन, मानव संसाधन विकासमा पनि प्रभावकारी हुन सक्छ ।
६. पर्यटन प्रवद्र्धन र सांस्कृतिक आदानप्रदान
नेपालको हिमाली सौन्दर्य, सांस्कृतिक सम्पदा र ऐतिहासिक स्थलहरू विदेशी पर्यटकहरूका लागि आकर्षणको केन्द्र हुन् । फ्रान्स, इटाली, अमेरिका लगायतका तेस्रो देशहरूले पर्यटन प्रवद्र्धन, होटेल व्यवस्थापन तालिम, र सम्पदा संरक्षणमा साथ दिइरहेका छन् ।
सामूहिक प्रयासले स्थायी र लाभदायी पर्यटनको विकास गर्न सकिन्छ, जसले ग्रामीण समुदायहरूमा आय र रोजगारीको अवसर बढाउनेछ ।
७. जलवायु परिवर्तन र विपद् व्यवस्थापनमा सहकार्य
नेपाल प्राकृतिक प्रकोप—भूकम्प, पहिरो, बाढी आदिको जोखिममा पर्ने मुलुक हो । क्यानडा, स्विजरल्याण्ड, न्यूजिल्यान्डलगायतका देशहरूले राहत, पुनर्निर्माण, तथा पूर्वतयारीमा सहयोग गर्दै आएका छन् ।
त्यस्तै, जलवायु परिवर्तनको असर न्यूनीकरण, वन संरक्षण, सतर्कता प्रणाली र वातावरणीय शिक्षा प्रवद्र्धनमा पनि तेस्रो देशहरूसँग सहकार्य गर्न सकिन्छ ।
८. सुशासन र संस्थागत सुदृढीकरण
पारदर्शी शासन, उत्तरदायी संस्था, र प्रजातान्त्रिक अभ्यास नेपालको दिगो विकासका आधार हुन् । युरोपेली मुलुकहरू, विशेषतः युरोपियन युनियन, नेपाललाई संवैधानिक अभ्यास, मानव अधिकार प्रवद्र्धन तथा संस्थागत सुदृढीकरणमा सहयोग पु¥याइरहेका छन् । यस्ता सहकार्यले सरकारको सेवा क्षमता र नागरिकको विश्वासमा सुधार ल्याउन सक्छ ।
९. नेपालको राष्ट्रिय हितको संरक्षण
तेस्रो देशहरूसँग सहकार्य गर्दा नेपालले आफ्ना राष्ट्रिय हितहरूलाई कहिल्यै कमजोर पार्नु हुँदैन । कुनै पनि सहयोग वा सम्झौता गर्दा नेपालले :
सार्वभौमिकता,
सांस्कृतिक पहिचान,
वातावरणीय सन्तुलन,
सामाजिक एकता,
र आत्मनिर्भरतालाई सर्वोपरि राख्नुपर्छ ।
नेपालले सुनिश्चित गर्नुपर्छ कि :
सबै निर्णय आन्तरिक हितको आधारमा होस्,
प्राकृतिक स्रोतहरूको दीगो र नेपाली जनताका लागि लाभदायक उपयोग गरियोस्,
सांस्कृतिक मूल्य र सामाजिक सद्भावको रक्षा गरियोस्,
पारदर्शी, न्यायसंगत, तथा सन्तुलित सहकार्य मात्र अघि बढाइयोस् ।
निष्कर्ष
२०३० सम्म नेपालले शिक्षा, रोजगारी, ऊर्जा, पूर्वाधार, शासन र वातावरणीय सुरक्षामा दीर्घकालीन सुधार गर्दै समृद्ध र आत्मनिर्भर राष्ट्र बन्ने लक्ष्य राखेको छ । यस यात्रामा तेस्रो देशहरूसँगको मित्रतापूर्ण सहयोग एक सशक्त आधार बन्न सक्छ ।
तर, प्रत्येक अन्तर्राष्ट्रिय सहकार्यमा होशियारीपूर्वक र राष्ट्रिय हितलाई प्राथमिकता दिँदै अघि बढ्न जरुरी छ । साथै, नेपालको विकास र समृद्धिका लागि समानुपातिक, भ्रष्टाचारमुक्त, शिक्षित र विवेकी नेतृत्वको भूमिका अत्यन्त महत्वपूर्ण छ, जसले सधैँ नेपालको राष्ट्रिय हितलाई पहिलो स्थानमा राख्छ ।
यदि नेपालले यस सन्तुलन कायम राख्न सक्यो र यस्ता नेतृत्वको साथ अघि बढ्न सक्यो भने, देशले निकट भविष्यमा समृद्ध, न्यायपूर्ण र गौरवपूर्ण राष्ट्रको रूपमा आफैँलाई स्थापित गर्न सक्नेछ । (साँघु साप्ताहिक, २०८२ साउन १९)
प्रतिकृया दिनुहोस